Art nouveau – odkryj styl secesyjny z przełomu wieków

Art nouveau i styl secesyjny – co oznaczają?  

Przełom wieków zwany „fin de siècle” to bardzo ciekawy moment przemijania, ale też otwierania się na nowe – nie tylko w sztuce, ale także w modzie, muzyce, literaturze… W ten okres wpisuje się art nouveau, które w dosłownym tłumaczeniu z języka francuskiego znaczy tyle co „nowa sztuka”. Nazwę zawdzięcza otwartej w 1892 roku w Paryżu galerii Samuela Binga „L’Art Nouveau”. Ten kształtujący się w ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku i w pierwszej dekadzie XX kierunek artystyczny sprzeciwiał się wpływom poprzednich epok i mocno stawiał na nowe wyzwania. Artyści chcieli by nowy trend objął nie tylko malarstwo, rzeźbę i architekturę, ale także meble, ceramikę, biżuterię, ubiory oraz tkaniny.

Szybko rozprzestrzenił się zdobywając wielkie uznanie, a za apogeum jego popularności uważa się rok 1900 – datę otwarcia Wystawy Światowej w Paryżu. Po tym wydarzeniu w stylu art nouveau ozdabiano wszystko – począwszy od opakowań czekoladek (tu wsławił się Alfons Mucha projektując etykiety dla słynnej hiszpańskiej wytwórni słodyczy Amatller) jak i elewacje i wnętrza kamienic. Charakterystyczne zdobnictwo szczególnie pokochał Paryż. Kto był choć raz w stolicy Francji z pewnością zapamiętał stylowe wejścia do paryskiego metra zaprojektowane przez Hectora Guimarda – sztandarowy przykład sztuki użytkowej tamtego okresu.  

Czy art nouveau i secesja to to samo? 

Artyści w kilku europejskich miastach (m.in. Monachium, Wiedniu, Paryżu), postanowili dokonać secesji, czyli odłączenia się (stąd nazwa) od obowiązujących na akademiach reguł. Stworzyli styl, który w różnych regionach zyskał różne określenia. I tak we Francji został nazwany art nouveau, w Niemczech Jugendstil – od monachijskiego tygodnika „Jugend” („Młodość”), we Włoszech Stile Liberty, a w Belgii Modern Style. W Hiszpanii z kolei sesesję rozsławił Antoni Gaudí. Dekoracyjny, ceniony zwłaszcza przez zamożnych mieszczan, rozwijał się równolegle w różnych częściach świata wytwarzając różne odmiany. Polska secesja zaczerpnęła nazwę od łacińskiego słowa secessio – „odejście, oddzielenie się”, a za głównych reprezentantów tego nurtu uważa się Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehhofera, Wacława Szymanowskiego czy Konstantego Laszczkę. Rodzima odmiana secesji różniła się od wykształconych odmian w innych krajach dodanymi wątkami narodowymi i patriotycznymi.  

Art nouveau – cechy charakterystyczne 

Pragnienie czegoś nowego oraz zerwanie z dawnym repertuarem form, a także inspiracje sztuką Dalekiego Wschodu, głównie drzeworytem japońskim, sprawiły, że art nouveau we wszystkich dziedzinach plastyki i rzemiosła artystycznego posługiwało się charakterystycznym zestawem form i motywów. W wystroju wnętrz odkryło wszystkie swoje najważniejsze cechy: 

• zamiłowanie do asymetrii, skomplikowanych układów kompozycyjnych i dekoracyjności 
• upodobanie do wijących się, giętkich, dynamicznych linii, inspirowanych roślinnością 
• operowanie subtelną kolorystyką  
• szklane powierzchnie z efektem połysku (lustra, przeszklone drzwi szaf) 
• wzory florystyczne i zoomorficzne, ale też bardziej abstrakcyjne motywy jak choćby arabeski budowane z giętkich linii 

Kolory i materiały w art nouveau 

Ulubionym materiałem było szkło, które przybierało organiczne miękkie formy, a wspaniałe efekty świetlne dawało zwłaszcza to barwione. Jednym z ważniejszych przedstawicieli secesyjnego szkła był Louise Tiffany – witrażysta, który wraz ze swoim synem stworzył słynną sieć jubilerską. To właśnie pod jego sklepem Audrey Hepburn jadła słynne śniadanie w kultowym filmie Blake’a Edwardsa. Art nouveau kochało też szlachetne drewno, ceramikę oraz stal, z której robiono balustrady kute w finezyjne wzory. Secesyjne wnętrza były ciepłe, przytulne, skąpane w dość bogatej palecie kolorów. Dominowały jasne, pastelowe barwy często przechodzące jedna w drugą, ale też ciepłe odcienie – pomarańcze, żółcienie, brązy, złoto. Ciemniejsze, inspirowane kamieniami szlachetnymi (głęboka zieleń, burgund, granat, fiolet) najczęściej pojawiały się na witrażach.  

Secesyjne motywy i wzory 

Art nouveau inspirował świat natury. Artyści chętnie przedstawiali żywioły takie jak ogień czy woda, ale ulubionym i najbardziej charakterystycznym motywem były strzeliste lub wijące się rośliny (trzciny, lilie, powoje), kwiaty o symbolicznej wymowie (mlecz, oset, róża) lub przejętej ze sztuki japońskiej (irysy, chryzantemy, nenufary). Motywy ze świata fauny i flory były wykorzystywane nie tylko przez ebenistów, ale i jubilerów – broszki, spinki i grzebienie robione ze złota, emalii i kości słoniowej przybierały kształty ważek, węży, pawi i motyli. Chętnie stosowanym motywem były fantastyczne, baśniowe stwory – chimery, fauny, nimfy czy smoki. Jako ozdoba lamp, świeczników czy szkatuł często pojawiała się głowa mitycznej Meduzy w wężowej koronie.

W repertuarze art nouveau nie brakowało też smukłych postaci kobiet, najczęściej o długich, rozwianych włosach. Obraz tajemniczej femme fatale, rozmiłowanej w przepychu, nieco wyniosłej i demonicznej przedstawiał francuski malarz Toulouse Lautrec, bywalec paryskich teatrów i kabaretów. Nieco inny obraz kobiecego piękna uchwycił austriacki artysta Gustav Klimt – najwybitniejszy przedstawiciel wiedeńskiej secesji – malując nieco uproszczone, choć bardzo zmysłowe sylwetki bogato zdobione płatkami srebra i złota. Te nieco abstrakcyjne, wyglądające jak barwne mozaiki obrazy, do dziś są chętnie wieszane na ścianach w postaci reprodukcji zdobiących wnętrza nie tylko inspirowane secesją, ale w stylu glamour czy mid century modern.   

Art nouveau a styl wiktoriański 

Za czasów panowania królowej Wiktorii, w XIX wieku wykształcił się w Anglii styl, który wziął nazwę od imienia monarchini – wiktoriański. Pełen przepychu, bogato zdobionych mebli z ciemnego drewna, ciężkich mięsistych tkanin – z dzisiejszego punktu widzenia powiedzielibyśmy nieco duszny i przykurzony niczym teatralna scenografia. Łączył on różne style wnętrz nawiązując do gotyku, renesansu, neoklasycyzmu – a więc do wszystkich tych odrzucanych przez art nouveau. Mimo to, można zauważyć kilka rzeczy, które łączy oba te style. Przede wszystkim upodobanie do motywów roślinnych. Florystyczne wzory pojawiały się na płycinach mebli, tapetach, tkaninach.  Secesja, podobnie jak styl wiktoriański, uwielbiała witrażowe szkło oraz dekoracyjne lustra oprawione w ramy z florystycznymi ozdobami. Pomimo tych kilku wspólnych cech secesja miała jednak znacznie więcej lekkości i finezji, których brakowało nieco przyciężkiemu stylowi królowej Wiktorii.  

Art nouveau a art deco 

Ciekawostką jest, że chociaż szczytowy rozwój art deco przypada na lata 20. XX wieku, a niektóre jego formy przetrwały do lat 40., nazwa używana na określenie tego dekoracyjnego stylu zaczęła funkcjonować dopiero od 1966 roku. Art deco, podobnie jak art nouveau odwoływał się idei odrodzenia rzemiosła, rozwijał zasadę syntezy sztuk i postulował ścisły związek sztuki z przemysłem. Może z tego też względu niektórzy łączą ze sobą te dwa style. Tymczasem oznaczają one raczej odległe stylistyki.

Art deco powstało jako wynik sprzeciwu wobec secesyjnych zdobień wiedzionych dekoracyjną linią oraz wobec braku szacunku dla symetrii. Za to zdecydowanie wolało prostotę wywodzącą się z geometrycznych form. Dlatego artdecowskie drobiazgi często pojawiają się we wnętrzach urządzonych eklektycznie, czasem korzysta z nich styl vintage. Styl secesyjny opierał się na wyszukanych, płynnych formach i kwiatowych wzorach. Art deco przeciwnie – na czystych, prostych liniach i ostrych krawędziach, symetrii i kontrastowych kolorach. Nawet motywy dekoracyjne – roślinne, zoomorficzne – upraszczało do minimum nadając im kanciaste formy i zawsze podporządkowując funkcji przedmiotu oraz tworzywu.  

Secesyjne meble i dekoracje 

Formy mebli – funkcjonalne i praktyczne – przyjmowały różne oblicza w zależności od ośrodka w jakim były produkowane. I tak w Anglii, wizytówką Mackintosha – najsłynniejszego projektanta – były siedziska z wysokimi, pionowymi oparciami wypełnionymi ażurowymi płycinami. We Francji panowały wyrafinowane kształty i ornamentyka inspirowana światem fauny i flory. Najbardziej uproszczone formy przyjęły meble w Austrii zdobione geometrycznymi motywami. Do produkcji secesyjnych mebli używano drogich materiałów, drewna mahoniowego i orzechowego, oraz szlachetnych ozdób: intarsji, inkrustacji, mosiężnych okuć, czy kryształowych szyb tworzących witraże. Podobnie było z dekoracyjnymi dodatkami. Półki wytwornych kredensów i serwantek wypełniały wazony z opalizującego szkła zdobionego kameami, porcelanowe filiżanki z finezyjnymi uszkami i roślinnymi malunkami, a na stołach i ścianach pojawiały się żakardowe tkaniny zdobione deseniem w charakterystyczne palmety. 

Jak udekorować dom w stylu art nouveau? 

Całkowity zmierzch art nouveau przyniosła I. wojna światowa. Później jednak wielokrotnie wracano do tego kierunku inspirując się jego dekoracyjnością. Tak było np. latach 60. XX wieku, ale i teraz mamy wielu zwolenników aranżacji czerpiących z secesyjnego zdobnictwa. Jak udekorować dom w stylu art nouveau? Z pewnością z rozwagą. Nie polecamy secesyjnego total looku, który był odpowiedni dla mieszczańskich XIX-wiecznych domów, ale nasze współczesne zdominowałby i przytłoczył. Wystarczą strategicznie rozmieszczone akcenty – witrażowe lampy, plakaty z epoki, kwiaty w secesyjnym wazonie czy tapeta nawiązująca do dawnej stylistyki. Styl ten jest ciekawym wyborem dla tych, którzy nie przepadają za nowoczesnym minimalizmem i obowiązującymi trendami i chcieliby stworzyć oryginalną, przytulną stylizację.   

Salon zainspirowany art nouveau 

Urządzając klasyczne wnętrze w stylu art nouveau musisz przede wszystkim pamiętać, że jest to styl bardzo ozdobny. Radzimy zatem wybrać tylko niektóre elementy inspirowane secesją i dyskretnie wpleść je we współczesny wystrój. Warto postawić na faliste, zaokrąglone linie mebli, które nadadzą lekkości i finezji. Z pewnością dobrym pomysłem będzie wprowadzenie motywów florystycznych, chociażby w postaci tapet, oraz elementów orientalnych, zwłaszcza zaczerpniętych ze sztuki japońskiej. Kolory? Jasne, pastelowe, chociaż jeden mocniejszy akcent w postaci ściany w odcieniu butelkowej zieleni i kilku złotych dodatków. Możesz pokusić się też o witrażowe detale zdobiące stolarkę drzwiową. Ściany ozdób plakatami z stylistyce secesji – reprodukcjami Toulousea Lautreca, Alfonsa Muchy czy Klimta.  

Secesyjna sypialnia w tropikach 

Stwórz klimat secesyjnej przytulności. Może zdecydujesz się na nieco ciemniejsze kolory? Ale nie jaskrawe, a raczej nieco przydymione – odpowiednia będzie ciemna szmaragdowa zieleń lub kobaltowy błękit. Przestrzeń za łóżkiem udekoruj florystyczna tapetą inspirowaną tkaninami William Morrisa – nada sypialni charakteru. Ciekawie mogą wyglądać w połączeniu z drewnianą lamperią. Duże, wygodne łóżko z pikowanym zagłówkiem zaściel pościelą w kwiatowe wzory i efektowna narzutą z mięsistej tkaniny. Nie zapominaj też o roślinach w donicach – rozłożyste palmy będą pięknie komponować się z drobniejszymi kwiatami na ścianach. Zadbaj o nastrojowe oświetlenie – lampki szklane kule lub klasyczne abażurki z tkanin dyskretnie oświetlą przestrzeń do odpoczynku.  

Paryska kawiarnia na tarasie 

Chcesz zaaranżować swój taras w stylu francuskim i poczuć się jak w paryskiej kawiarence na Montmartre? To wcale nie jest trudne! Nawet na niewielkim balkonie możesz stworzyć klimat francuskiej bohemy. Zacznij od mebli. Postaw na lekkie, ażurowe stoliki i krzesła. Fantazyjnie wygięte elementy z metalu często mają pastelowe kolory, które dodadzą kobiecego uroku tarasowej aranżacji. Ustaw je na posadzce ozdobionej ceramicznymi płytkami w historyzujące wzory – koniecznie w gąszczu wijących się zielonych roślin.